مالیات بر ارزش افزوده (VAT) نوعی مالیات غیرمستقیم بوده که در تمام مراحل تولید و عرضه کالا و خدمات، از تولید تا مصرف نهایی، بر مقدار ارزش افزوده شده اعمال می‌شود. پرداخت نهایی این مالیات بر عهده مصرف‌کننده است، اما دریافت و واریز آن به سازمان امور مالیاتی توسط تولیدکنندگان و فروشندگان انجام می‌شود. همچنین مالیات پرداختی بابت خرید مواد اولیه از مالیات فروش کسر می‌گردد تا از پرداخت دوباره جلوگیری شود.
ارزش افزوده چیست؟
ارزش افزوده، در اصل، افزایش ارزشی است که در جریان تولید بر کالاهای واسطه‌ای اعمال می‌شود. این مفهوم نه به یک کالای خاص، بلکه به فرایند تولید مربوط است. به بیان ساده‌تر، مالیات بر ارزش افزوده، مالیاتی فراگیر است که در هر مرحله از تولید و توزیع، بر این ارزش افزوده اعمال می‌شود. از تولید اولیه تا رسیدن کالا به دست مصرف‌کننده نهایی، در هر مرحله‌ای که ارزشی به کالا افزوده شود، مالیات بر آن بخش از ارزش افزوده محاسبه و دریافت می‌گردد. این روش، مالیاتی است که به صورت پیوسته در طول زنجیره تولید و خدمات، از تولیدکننده تا مصرف‌کننده، اخذ می‌گردد.
برای آگاهی از این نوع مالیات، مشاوره و دفاع مالیاتی و انجام امور حسابداری شرکت خود می‌توانید از مشاوران مالیاتی آرکا کمک بگیرید.
منظور از مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
مالیات بر ارزش افزوده (VAT ) نوعی مالیات غیرمستقیم است که بر مابه‌التفاوت ارزش کالاها و خدمات عرضه شده و ارزش کالاها و خدمات خریداری شده در یک بازه زمانی مشخص، اعمال می‌گردد. این تعریف، که در ماده 3 قانون VAT کشورمان نیز به آن اشاره شده، نشان میدهد که VAT بر کل ارزش یک کالا یا خدمت اعمال نمی‌شود، بلکه تنها بر ارزش افزوده شده در هر مرحله از تولید یا ارائه خدمات محاسبه می‌گردد. این نوع مالیات، مالیاتی فراگیر و عمومی است که بر اغلب کالاها و خدمات تعلق می‌گیرد (به جز موارد معاف شده) و به صورت مرحله‌ای در زنجیره تولید و توزیع دریافت می‌شود. شرکت ها و سازمان های بزرگ برای انجام امور مالیاتی خود بهتر است با مشاور مالیات بر ارزش افزوده مشورت نمایند.
تعریف قانون مالیات بر ارزش افزوده
قانون مالیات بر ارزش افزوده، این مالیات را به عنوان مالیاتی تعریف می‌کند که در طول فرآیند تولید و خدمات، از ابتدای تولید تا فروش کالا به مصرف‌کننده نهایی، به صورت مرحله به مرحله جمع‌آوری می‌شود. این مالیات در اصل برای مصرف طراحی شده و در نهایت توسط مصرف‌کنندگان نهایی در زمان خرید پرداخت می‌گردد. فروشندگان نقش جمع‌آوری‌کننده این مالیات را ایفا کرده و آن را به سازمان امور مالیاتی تحویل می‌دهند. VAT به صورت غیرتصاعدی در زنجیره واردات، تولید، توزیع و مصرف جریان دارد و در نهایت، مصرف‌کنندگان نهایی پرداخت‌کننده اصلی آن هستند. هدف این سیستم این است که تولیدکنندگان نباید مالیاتی پرداخت کنند، بلکه مالیات پرداختی آن‌ها بابت خرید مواد اولیه از خریداران دریافت شده و تنها مابه‌التفاوت به دولت پرداخت می‌گردد. آگاهی از این قانون برای صاحبان مشاغل و شرکت‌ها ضروری است.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
VAT ، با وجود مفهوم کلی یکسان، می‌تواند بر اساس نحوه برخورد با سرمایه‌گذاری و محاسبه ارزش افزوده، به سه نوع اصلی مالیات بر ارزش افزوده تولیدی، مالیات بر ارزش افزوده مصرفی و مالیات بر ارزش افزوده درآمد تقسیم شود. هر یک از این انواع، رویکرد متفاوتی در نحوه محاسبه و اعمال مالیات دارند و در نتیجه، تأثیرات اقتصادی متفاوتی نیز بر جای می‌گذارند.
مالیات بر ارزش افزوده تولیدی: مالیات بر همه چیز
در این نوع مالیات، مالیات بر فروش هم کالاهای مصرفی و هم کالاهای سرمایه‌ای اعمال می‌شود. به عبارت دیگر، بنگاه اقتصادی در هنگام خرید کالاها، هیچ اعتبار مالیاتی کسب نمی‌کند. این نوع VAT ، گسترده‌ترین تعریف از ارزش افزوده را دارد و به همین دلیل، می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌های تولید و کاهش سرمایه‌گذاری شود.
مالیات بر ارزش افزوده مصرفی: تمرکز بر مصرف نهایی
مالیات بر ارزش افزوده مصرفی، بر اساس کالاها و خدمات مصرفی استوار است و به همین دلیل، تمام مخارج سرمایه‌گذاری ناخالص از محاسبات مالیاتی حذف می‌شوند. این بدان معناست که سرمایه‌گذارها تشویق می‌شوند و بار مالیاتی بیشتر بر دوش مصرف‌کنندگان نهایی خواهد بود. این نوع مالیات، معمولا به عنوان روشی کارآمدتر و سازگارتر با رشد اقتصادی تلقی می‌شود.
مالیات بر ارزش افزوده درآمد: تعادلی بین تولید و مصرف
مالیات بر ارزش افزوده درآمد، به مالیات بر فروش تولید خالص کالاها اطلاق می‌شود. این نوع مالیات، پس از کسر هزینه استهلاک به سرمایه‌گذاری خالص تعلق می‌گیرد. به عبارت دیگر، این سیستم تلاش می‌کند تا تعادلی بین مالیات بر تولید و مالیات بر مصرف برقرار کند. محاسبه این نوع مالیات، معمولا پیچیده‌تر از دو نوع دیگر است و نیازمند اطلاعات دقیقی در مورد استهلاک دارایی‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها است. شرکت بهین اندیشان آرکا رابین می‌تواند در محاسبه دقیق این مالیات‌ها بر اساس اظهارنامه‌های مالیاتی به شرکت‌ها و سازمان ها کمک کند.
تغییرات معافیت و شمول مالیات بر ارزش افزوده
قانون جدید VAT ، تغییراتی را در فهرست کالاها و خدماتی که مشمول یا معاف از این مالیات هستند، اعمال کرده است. هدف اصلی این تغییرات، حمایت از سبد مصرفی خانوار و تسهیل دسترسی به خدمات درمانی است. در این راستا، برخی از کالاها و خدمات معاف شده و برخی دیگر به فهرست مشمولان اضافه گردیده‌اند.
در قانون جدید، برخی از خدمات و کالاها از پرداخت مالیات معاف شده‌اند. از جمله این موارد می‌توان به خدمات ورزشی دارای مجوز، آب مصرفی در تولید محصولات کشاورزی و بیمه‌های مربوط به آن‌ها و همچنین هتل‌های سه ستاره و پایین‌تر به همراه مهمانپذیرها اشاره کرد. این معافیت‌ها با هدف کاهش هزینه‌های خانوار و رونق بخشیدن به صنعت گردشگری داخلی در نظر گرفته شده‌اند.
قانون جدید، تغییراتی را در خصوص برخی از کالاها و خدمات مشمول مالیات نیز اعمال کرده است. برای مثال، قند و شکر که پیش از این معاف از VAT بودند، اکنون مشمول این مالیات شده‌اند. همچنین در مورد طلا، اصل طلا، جواهر و پلاتین از پرداخت مالیات معاف هستند؛ اما اجرت ساخت، سود و کارمزد مربوط به آن‌ها مشمول 10 درصد مالیات بر ارزش افزوده خواهد بود. در بخش خدمات، با اجرای قانون جدید، خدمات هوایی نیز مشمول مالیات شده‌اند و عوارض 5 درصدی قبلی حذف و 10 درصد مالیات بر ارزش افزوده جایگزین آن شده است.
به منظور حمایت از تولید روغن و کاهش قیمت آن، نرخ مالیات واردات انواع دانه‌های روغنی (سویا، گلرنگ و کلزا) و روغن خام (سویا، آفتابگردان، کلزا و روغن پالم) از 10 درصد به 1 درصد کاهش یافته است. این اقدام می‌تواند به کاهش هزینه‌های تولید روغن و در نتیجه، کاهش قیمت آن برای مصرف‌کنندگان منجر شود.
روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران
در ایران، برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده از روش تفریقی مستقیم استفاده می‌شود. در این روش، ابتدا مابه‌التفاوت بین ارزش خرید و فروش کالا یا خدمات در هر مرحله از زنجیره تولید و توزیع محاسبه می‌شود. سپس، این مابه‌التفاوت (که همان ارزش افزوده است) در نرخ VAT (در حال حاضر 10 درصد) ضرب می‌گردد. به این ترتیب، هر فعال اقتصادی در زنجیره، مسئول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده‌ای است که در مرحله مربوط به خود ایجاد کرده است. این روش، به شفافیت و عدالت مالیاتی کمک می‌کند؛ زیرا هر فعال اقتصادی تنها بر اساس ارزش افزوده‌ای که ایجاد کرده است، مالیات پرداخت می‌کند.
مهلت تسلیم و ارسال اظهارنامه ارزش افزوده
بر اساس قوانین مالیاتی، صاحبان مشاغل و کسب‌وکارها موظفند هر سه ماه یکبار، یعنی در پایان هر فصل، اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده خود را به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند. برای این منظور، به مودیان مالیاتی ۱۵ روز مهلت داده می‌شود تا از طریق سامانه ارزش افزوده اقدام به تکمیل و ارسال اظهارنامه نمایند. پس از تکمیل اظهارنامه، VAT بر اساس فیش مالیاتی صادر شده توسط اداره امور مالیاتی محاسبه و پرداخت می‌گردد. لازم به ذکر است که در فصل زمستان، به دلیل تعطیلات عید نوروز، مهلت ارسال اظهارنامه ممکن است تمدید شود.
علاوه بر تسلیم به موقع اظهارنامه، ماده 18 قانون تکالیف دیگری را نیز برای مودیان تعیین کرده است. بر اساس این ماده، مودیان موظفند به ترتیبی که سازمان امور مالیاتی کشور تعیین و اعلام می‌کند، نسبت به ارائه اطلاعات درخواستی و تکمیل فرم‌های مربوط به مالیات اقدام کرده و در سامانه مربوطه ثبت‌نام نمایند. رعایت این تکالیف قانونی، از بروز مشکلات و جرائم مالیاتی جلوگیری می‌کند.
همه چیز در مورد مالیات بر ارزش افزوده
در مجموع مالیات بر ارزش افزوده (VAT) یک ابزار مالیاتی مهم و رایج در سراسر جهان است که با هدف جمع‌آوری درآمد برای دولت‌ها و تامین مالی پروژه‌های عمومی به کار گرفته می‌شود. VAT به عنوان یک مالیات غیرمستقیم، بر ارزش افزوده ایجاد شده در هر مرحله از تولید و توزیع کالاها و خدمات اعمال می‌شود و در نهایت توسط مصرف‌کنندگان نهایی پرداخت می‌گردد.
